Zijn er landen te bedenken die meer ervaring hebben met interactieve beleidsvorming en die we in Nederland als inspiratiebron zouden kunnen gebruiken? Die landen zijn er zeker. Cuba is wat dat betreft een zeer interessant land. Natuurlijk zijn de omstandigheden in Cuba anders dan in Nederland, desalniettemin bieden de Cubanen een interessant alternatief voor de ontwikkeling en evaluatie van beleid. Dit artikel zet de Cubaanse invulling van interactieve beleidsvorming en publiek bestuur uiteen.
Asamblea Nacional
Het Cubaanse parlement bestaat uit 605 parlementsleden en komt gemiddeld tweemaal per jaar bijeen. Men vergaderd dan een aantal dagen achter elkaar. Cuba is een gedecentraliseerde eenheidsstaat en kent feitelijk twee bestuurslagen: het nationale parlement (Acamblea Nacional) en 605 gemeenten, die elk beschikken over vergaande autonomie en beleidsvrijheid.
Parlementsverkiezingen
Het is geen toeval dat het parlement 605 parlementsleden kent. Dit aantal komt immers overeen met het aantal (deel)gemeenten. Nationale parlementsleden worden door middel van lokale gemeentelijke verkiezingen als afgevaardigde gekozen. Je kan dus stellen dat de 605 parlementsleden de 605 (deel)gemeenten vertegenwoordigen. Iedere inwoner van 18 jaar of ouder kan zich binnen de eigen (deel)gemeente verkiesbaar stellen. Kandidaten die zijn verkozen om de gemeente in het nationale parlement te vertegenwoordigen zijn verplicht om minimaal tweemaal per jaar een lokale bijeenkomst in de gemeente te organiseren. Deze bijeenkomsten zijn openbaar en bedoeld om lokaal verantwoording af te leggen over de gemaakte beleidskeuzes, daarnaast is het een belangrijk moment waarop de inwoners hun parlementariër kunnen voeden met zorgen en wensen. Deze lokale inwonersvergaderingen hebben een controlerende en kaderstellende functie. De parlementsleden krijgen geen politiek salaris voor het werk dat zij doen. Zodoende hebben bijna alle parlementariërs een reguliere betaalde baan, naast hun parlementaire werk. Naast de tweejaarlijkse bijeenkomsten van het parlement werkt men met permanente commissies. De parlementariërs nemen hier zitting in. Deze commissies houden zich bezig met specifieke beleidsthema’s, zoals onderwijs, internationale betrekkingen of bijvoorbeeld zorg.
Inclusief parlement
Een parlement hoort idealiter een afspiegeling te zijn van de samenleving die zij vertegenwoordigd en dient. Een inclusief parlement, is een beter parlement. Het Cubaanse parlement kent geen quota voor ‘minderheidsgroepen’, kandidaten worden immers gekozen door de lokale gemeentelijke gemeenschap. Desalniettemin is 53,22% van de parlementariërs vrouw, de gemiddelde leeftijd van de 605 parlementariërs is 49 jaar. Van de 605 parlementariërs zijn er 80 tussen de 18 -en 35 jaar oud. Bij de parlementsverkiezingen in 2018 zijn 338 parlementariërs voor het eerst gekozen (eerste termijn).
Het relatief hoge aantal vrouwen in de politiek (53,22%), zeker wanneer dit vergeleken wordt met de Nederlandse Tweede Kamer (36%), is te verklaren. Een van de redenen is dat arbeid een belangrijke rol speelt in de Cubaanse samenleving, het mantra dat vrouwen zelfstandig een inkomen moeten kunnen vergaren is iets wat al meer dan 60 jaar in de samenleving gepropageerd wordt. Een andere reden kan gevonden worden in de volledige afwezigheid van reclame. Hierdoor wordt het traditionele rolpatroon in het gezin tussen man en vrouw niet aan de samenleving voorgespiegeld. Vanwege de afwezigheid van commerciële reclame op radio, tv, kranten en in het straatbeeld, krijgen Cubanen geen specifiek schoonheidsideaal voorgeschoteld. Vrouwen zijn hierdoor zelfverzekerder, meer geëmancipeerd en zodoende vaker actief in belangrijke sleutelposities.
Autonomie en medebewind van gemeenten
Gemeenten hebben zelf veel beleidsvrijheid en zijn in staat om zelfstandig belastingen te heffen. Omdat een aantal gemeenten vanwege hun toeristische attractiviteit veel inkomsten hebben, worden deze inkomsten herverdeeld tussen gemeenten. Gemeenten zijn dus enerzijds instaat om zelfstandig belastingen te heffen, maar hebben anderzijds niet de volledige bevoegdheid om de inkomsten van deze belastingen volledig te gebruiken om het lokale beleid te financieren. De gouverneur (vergelijkbaar met de commissaris van de koning in NL) is verantwoordelijk voor de herverdeling van deze gemeentelijke middelen. De Gouverneur opereert op provinciaal niveau. De solidariteit tussen gemeenten voorkomt dat er al te grote lokale verschillen ontstaan tussen toeristische en niet- toeristische gemeenten.
De gouverneur is eindverantwoordelijk voor het gemeentelijk budget. De belastingen die gemeenten zelf heffen worden (her)verdeelt tussen kapitaalkrachtige en minder kapitaalkrachtige gemeenten. Zo staan rijke gemeenten zoals Varadero, Vinãles en Havana een groot gedeelte van hun inkomsten af aan regio’s waar minder inkomsten zijn, voornamelijk door de afwezigheid van toerisme. Het betreft hier voornamelijk de inkomsten uit de private sector, zoals de Casa Particularas (vergelijkbaar met een Nederlandse Bed en Breakfast). De landelijke overheid verstrekt tevens financiële middelen aan de gemeentes zodat zij het lokale beleid uit kunnen voeren. Gemeenten hebben, net zoals in Nederland, te maken met een scheiding tussen medebewind en autonomie. Met andere woorden: zij zijn verantwoordelijk voor een deel van de uitvoering van landelijk beleid, maar kunnen tevens ook lokaal beleid vormgegeven en uitvoeren. De overheveling van financiële middelen van de landelijke overheid naar de gemeentelijke overheid vindt plaats door middel van een verdeelsleutel, een belangrijke indicator van deze verdeelsleutel is het aantal inwoners dat woonachtig is in een gemeente en de mogelijkheid tot het verkrijgen van eigen gemeentelijke inkomsten.
Hervormingen van de constitutie
Cuba kende voor de hervormingen van de constitutie drie bestuurslagen: nationaal, provinciaal en gemeentelijke parlementen. De nieuwe grondwet biedt plaats voor twee bestuurslagen, namelijk het nationale parlement (Asamblea Nacional) en de gemeenteraad. Gemeenten hebben meer beleidsvrijheid gekregen omdat men er vanuit gaat dat gemeenten beter in staat zijn om de voorzieningen lokaal vorm te geven. Zij staan immers dichter bij de inwoners. Het provinciale parlement is afgeschaft, daarvoor is er nu een gouverneur in plaats gekomen. De gouverneur is hoofd van de provincie, zijn voornaamste taak is zorg dragen voor de financieel-economische samenhang tussen gemeenten. Daarnaast is artikel 82 aangepast: het huwelijk wordt nu breder getrokken dan enkel een huwelijk tussen man en vrouw, door het aanpassen van het artikel krijgen alle personen toegang tot het huwelijk. Dit is een grote stap voorwaarts voor de LHBTI gemeenschap. Een andere belangrijke wijziging ligt in het ambtstermijn voor de president. Die is in de nieuwe grondwet gemaximeerd tot twee ambtstermijnen voor personen tussen de 35 en 60 jaar. Uiteraard werd het socialistische karakter van de Cubaanse staat herbevestigd.
De nieuwe grondwet: interactieve beleidsvorming staat centraal
In 2018 is het proces gestart om de grondwet te hervormen. Het nationale parlement stelde een concept grondwet op. Deze grondwet werd lokaal besproken in alle 605 (deel)gemeenten. De bijeenkomsten waren openbaar en alle inwoners waren uitgenodigd voor deelname. In totaal namen 8.945.521 Cubanen (van de 11,5 miljoen) deel aan deze bijeenkomsten. Veel bijeenkomsten werden georganiseerd op scholen, bedrijven en in publieke gebouwen. Dit om deelname zo laagdrempelig mogelijk te maken. In totaal werden er 133.681 bijeenkomsten gehouden. Uit deze lokale volksbijeenkomsten werden verbetervoorstellen geformuleerd welke besproken werden in het nationale parlement van Cuba. In totaal leidde dit tot 783.174 voorstellen, waarvan er 666.995 hebben geleid tot aanpassingen aan de concept grondwet (specifiek: 32.149 toevoegingen, 45.548 zaken geschrapt). Inwoners kregen op deze manier de mogelijkheid om te discussiëren over de nieuwe grondwet en verbetervoorstellen te formuleren. Cubanen die woonachtig zijn in het buitenland konden via de digitale weg verbetervoorstellen aanleveren. In totaal leverde dit 2.125 verbetervoorstellen op.
Interactieve beleidsvorming vergroot de kwaliteit van het beleid, het vergroot het draagvlak onder de bevolking en het verkleint de hindermacht (bezwaarprocedures). Daarnaast heeft het veel uitvoeringsvoordelen omdat het beleid vooraf al geoptimaliseerd is.
Omdat de Cubaanse overheid het van belang vindt om de concept grondwet (met verbetervoorstellen) ook voor te leggen aan de bevolking werd een referendum gehouden. Er zit immers een verschil tussen publiekelijk meepraten over de nieuwe constitutie en het anoniem stemmen in een stemhokje. Voor het referendum waren er 8.705.723 stemgerechtigden, daarvan ging 90,15% naar de stembus. De uitslag van het referendum is duidelijk: 86,85 % stemde SI, en dus voor de nieuwe grondwet.
Dit bericht kwam tot stand dankzij de medewerking van Cubaanse parlementsleden, leden van de commissie internationale betrekkingen, een lid van het centraal comité (PCC) en gemeenteraadsleden.